Επιστρέφοντας πίσω στη γη των προγόνων της η κινεζο-αμερικανίδα δημοσιογράφος Leslie T. Chang, ήταν ανύποπτη για το τι θα συναντούσε. Νεαρή δημοσιογράφος της Wall Street Journal, έχοντας μόλις ολοκληρώσει τις ακαδημαϊκές της σπουδές βρίσκεται στο Πεκίνο των αρχών της χιλιετίας για να «καλύψει» την ορμητική εισβολή της Κίνας στο σύγχρονο κόσμο. Εκεί στο περιθώριο των οικονομικών ρεπορτάζ που αφηγούνταν τις μάλλον ανιαρές για το ευρύ κοινό μεταβολές των οικονομικών δεικτών, η Leslie T. Chang θα ανακαλύψει ένα συναρπαστικό κόσμο.
Θα κατεβεί στο νότο και στα περίχωρα της Καντόνας (Γκουανγκτζόου) θα αντικρίσει μια άγνωστη βιομηχανική μεγαλούπολη πληθυσμού σχεδόν 10 εκατομμυρίων: την Ντονγκ-γκουάν. Και εκεί μέσα σ’ ένα αστικό τοπίο που διαρκώς μεταμορφώνεται θα βρεθεί αντιμέτωπη με τα βουβά πρόσωπα του κινέζικου «θαύματος»: τους παράνομους και νόμιμους μετανάστες –εργάτες των βιομηχανιών.
Γρήγορα και υπό το κάλυμμα της δημοσιογραφικής αποστολής θα έρθει σε στενή συνάφεια με μια μερίδα αυτής της εργατικής τάξης: με τις νεαρές γυναίκες ηλικίας γύρω στα 20 που έχουν εγκαταλείψει πίσω στην αχανή κινέζικη ενδοχώρα σπίτια και οικογένειες και έχουν έρθει στο νότο αναζητώντας εργασία και καλύτερη ζωή. Η νεαρή δημοσιογράφος θα εντυπωσιασθεί από το θάρρος και την τόλμη αυτών των νεαρών κοριτσιών και για σχεδόν μια επταετία θα καταγράψει στο περιθώριο της δημοσιογραφικής της εργασίας, αυτόν τον μετα-εφηβικό γυναικείο κόσμο. Το πολυφωνικό στην σύνθεση του βιβλίο υποστηρίζεται από μια εκτενή βιβλιογραφία σχετική με την οικονομική κατάσταση, την κοινωνική συγκρότηση και τη μετανάστευση στην Κίνα, ωστόσο η υφή του είναι απρόοπτη για τον αναγνώστη.
Μάλλον ακατάτακτο ως προς το είδος, το βιβλίο θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια μορφή εκτενούς δημοσιογραφικού ρεπορτάζ ωστόσο καθώς διαθέτει μια αφηγηματική γραμμή, δραματική ανέλιξη και κεντρικά πρόσωπα θα μπορούσε επίσης να τοποθετηθεί και στο χώρο μιας ηθογραφικής στην εμβάθυνσή της λογοτεχνίας. Η συγγραφέας εμπλέκεται προσωπικά με τις νεαρές εργάτριες όντας σχεδόν συνομήλική τους. Έχοντας πρόσβαση στα προσωπικά τους ημερολόγια καταγράφει με ακρίβεια και επιμέλεια προσωπικά συναισθήματα και ήθη, τη στάση ζωή τους, τα όνειρα και τις προσδοκίες τους. Παρακολουθεί μέρα με τη μέρα τις διαρκές εναλλαγές στην επαγγελματική τους ζωή –από την χειμαζόμενη κινέζικη επαρχία, στις γραμμές συναρμολόγησης των εργοστασίων του Νότου και από εκεί στο κόσμο του επιχειρείν-, αλλά και στην προσωπική: τη μετεωρική άνοδος (αλλά και τη πτώση), τις αμηχανίες, τη μοναξιά, το κενό.
Το κοινωνικό φόντο μπροστά από το οποίο διαδραματίζονται αυτές οι προσωπικές ιστορίες εξαιρετικά συναρπαστικό. Βρισκόμαστε μπροστά σε μια κοινωνία σε συνεχή μεταμόρφωση, με υψηλή κοινωνική κινητικότητα, όπου μεγάλα στρώματα του αγροτικού πληθυσμού αστικοποιούνται μ’ ένα τρόπο βίαιο και εν πολλοίς άτακτο και τα άτομα βρίσκονται σε διαρκή κίνηση. Οι φιγούρες αυτών των νεαρών γυναικών αναδύονται μέσα από το άναρχο και διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό τοπίο της σύγχρονης Κίνας.
Ο δημοσιογραφικός λόγος της συγγραφέως στιγματίζεται από ένα προσωπικό τόνο: καθώς ακολουθεί τις διαδρομές των ηρώων της δεν είναι ένα αμέτοχος, απαθής και αμερόληπτος παρατηρητής. Υπάρχει ένας κρυφός θαυμασμός γι’ αυτές τις χειραφετημένες κοπέλες που εγκαταλείπουν την ασφάλεια της οικογενειακής εστίας για να δημιουργήσουν ένα νέο εαυτό, μια νέα ταυτότητα. Παράλληλα όμως ανακαλύπτει σ’ αυτές τις νεαρές γυναίκες και κάτι από τη δική της προσωπική περιπέτεια. Ξένη σ’ ένα τόπο οικείο διερευνά παράλληλα στον ελεύθερο της χρόνο το οικογενειακό της παρελθόν. Ο παππούς της, γόνος εσωτερικών μεταναστών, ένας από τους πρώτους νεκρούς του εμφυλίου, η γιαγιά της αρχικά βουλευτής στο κοινοβούλιο των εθνικιστών και αργότερα πρόσφυγας- μετανάστης στην Ταϊβάν, ο πατέρας της μετανάστης στην Αμερική και η ίδια μετανάστης στη χώρα καταγωγής της. Η κατάληξη αυτής της κατάδυσης στο οικογενειακό παρελθόν; Πίσω από κάθε προσωπική διαδρομή υπάρχει πάντα το στιβαρό της οικονομίας και της πολιτικής που προσπαθεί να ορίσει την ανθρώπινη μοίρα. Όμως υπάρχει και η αντίσταση του ανθρώπου που αρνείται τις ασφάλειες, τις ευκολίες, τα αυτονόητα, ή ότι η εξουσία επιτάσσει και βγαίνει μόνος του έξω στον κόσμο, ανέστιος σ’ ένα ξένο τόπο για να δημιουργήσει ο ίδιος τη μοίρα του.
Στη σύγχρονη Κίνα (και όχι μόνο σ’ αυτήν) η μετανάστευση είναι η επανάσταση της νεότητας απέναντι σε ότι μένει προσκολλημένο στο παρελθόν. Μια τομή που πολλές φορές διακόπτει μια συνέχεια χρόνων στο χώρο, μια νέα αφετηρία σ’ ένα νέο τόπο. Και όπως σημειώνει η συγγραφέας η γενεαλογία κάθε οικογένειας ξεκινά όταν ο πρώτος μετανάστης εγκαθίσταται σ’ ένα ξένο τοπίο και εκεί αναζητά ένα επάγγελμα, ένα χώρο, μια νέα ταυτότητα, μια νέα ζωή.
Factory Girls: Voices from the Heart of Modern China
Leslie T. Chang
Picador, 2009 (δεύτερη έκδοση)
Δημήτρης Μπάμπας